Bất cứ nơi nào có đất gặp nước, ở đó có sự sống sinh sôi. Ở mọi quốc gia và vùng khí hậu, từ các khu vực bắc cực đến vùng nhiệt đới, từ các vùng núi cao ra biển, đất ngập nước tạo ra nơi cư trú cho 40% các loài trên thế giới và có vai trò quan trọng đối với con người. Chúng ta cùng tìm hiểu các dạng đất ngập nước và phân biệt sự khác nhau giữa các vùng đất ngập nước để hiểu cách chúng giúp ích cho con người.

Vì sao các vùng đất ngập nước lại quan trọng?

Đất ngập nước là thành phần quan trọng trong cảnh quan môi trường, mang lại nhiều lợi ích cho con người, cho các loài cá và động thực vật hoang dã. Các lợi ích có thể kể đến h bảo vệ và cải thiện chất lượng nước, tạo ra môi trường sống cho các loài cá avf động thực vật, chứa nước lũ và duy trì nước mặt trong mùa khô. Các chức năng này đã tạo nên đặc tính tự nhiên độc đáo của các vùng đất ngập nước.

Vùng đất ngập nước và tự nhiên

So với rừng nhiệt đới và rải san hô thi đất ngập nước là hệ sinh thái hiệu quả nhất trên thế giới. Rất nhiều loài vi sinh vật, thực vật, côn trùng, các loài lưỡng cư, bò sát, chim, cá và động vật có vú là một phần của hệ sinh thái đất ngập nước. Khí hậu, cảnh quan, địa chất và chuyển dịch và phong phú của nước giúp xác định các loài thực vật và động vật sống ở mỗi vùng đất ngập nước. Mối quan hệ đa dạng, phức tạp giữa các sinh vật sống ở vùng đất ngập nước được gọi là lưới thức ăn. Đó là lý do tại sao vùng đất ngập nước ở Texas, North Carolina và Alaska là khác nhau.

Vùng đất ngập nước được coi là một “siêu thị sinh học”. Chúng cung cấp lượng lớn thức ăn thu hút nhiều loài động vật. Các loài động vật sử dụng đất ngập nước làm nơi sinh sống cho một phần hoặc toàn bộ vòng đời của mình. Lá và cuống lá cây chết đi, hòa vào nước để tạo thành các vật liệu hữu cơ nhỏ gọi là các “mảnh vụn”. Các chất này là thức ăn cho nhiều loài côn trùng thủy sinh nhỏ, động vật có vỏ và cá nhỏ. Các loài này lại là thức ăn cho các loài cá ăn thịt lớn hơn, các loài bò sát, loài lưỡng cư, chim và động vật có vú.

Chức năng của vùng đất ngập nước và giá trị của chúng đối với con người phụ thuộc vào các mối quan hệ phức tạp giữa đất ngập nước và các hệ sinh thái khác trong một lưu vực. Lưu vực là một vùng địa lý mà nước, phù sa và các chất hòa tan chảy từ các khu vực cao hơn ra cửa sông hoặc lưu vực thấp. Lưu vực sông là nơi có nước, phù sa và các vật chất hòa tan chảy từ khu vực cao xuống khu vực thấp hoặc xuống hồ, suối, hoặc cửa sông.

Đất ngập nước đóng vai trò tích hợp trong hệ sinh thái lưu vực đất ngập nước. 

Sự kết hợp của vùng nước nông, hàm lượng dinh dưỡng cao và khả năng tổng hợp chất hữu cơ là điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của các sinh vật tạo nên cơ sở cho lưới thức ăn và cung cấp thức ăn cho nhiều loài cá, lưỡng cư, động vật có vỏ và côn trùng. Nhiều loài chim và động vật có vú sống dựa vào các vùng đất ngập nước để kiếm thức ăn, nước, nơi trú ẩn, nhất là trong quá trình di cư và sinh sản.

Các vi sinh vật, thực vật và động vật trong khu vực đất ngập nước là một phần của vòng tuần hoàn nước, ni tơ và lưu huỳnh. Ngày nay các nhà khoa học cho rằng các vùng đất ngập nước còn có chức năng duy tu khí quyển. Đất ngập nước lưu trữ các bon trong các loài thực vật và đất thay thì thải vào khí quyển dưới dạng CO2. Do đó, đất ngập nước giúp điều hòa điều kiện khí hậu toàn cầu.

Đất ngập nước và con người

Đất ngập nước mang lại cho chúng ta những giá trị mà không một hệ sinh thái nào có thể có. Các giá trị đó có thể kể đến như cải thiện chất lượng nước tự nhiên, chống lũ, kiểm soát sói mòn bờ biển, nơi giải trí và thẩm mỹ, các sản phẩm tự nhiên cho chúng ta sử dụng miễn phí. Bảo vệ các vùng đất ngập nước có thể bảo vệ cho sự an toàn và phúc lợi của chính chúng ta.

Sản phẩm tự nhiên cho nền kinh tế của chúng

Chúng ta sử dụng nhiều sản phẩm tự nhiên từ đất ngập nước như cá, các loài động vật có vỏ, blueberries, cranberries, gỗ và lúa gạo. Một số loại thuốc lấy từ thực vật và đất ngập nước. Nhiều ngành đánh bắt cá và động vật có vỏ cần đầu vào là các loài sống phụ thuộc vào đất ngập nước. Ở khu vực Đông Nam, hầu như toàn bộ hoạt động đánh bắt cá thương mại và 50% hoạt động giải trí là cá và động vật có vỏ, lệ thuộc vào hệ sinh thái đất ngập nước. Các vùng đầm lầy ven biển Louisiana có giá trị thương mại lớn về đánh bắt cá và động vật có vỏ. Các vùng đất ngập nước là môi trường sống cho các loài có lông như chuột, hải ly, chồn nâu cũng như các loài bò sát như cá sấu.

Môi trường sống cho các và động thực vật

Hơn 1/3 các loài có nguy cơ và bị đe dọa ở Mỹ chỉ sống ở các vùng đất ngập nước và gần 50% sử sụng đất ngập nước ở một số thời điểm trong suốt vòng đời của chúng. Nhiều loài động thực vật khác phải dựa vào các vùng đất ngập nước để tồn tại. Các loài cá và động vật có vỏ sống ở biển và cửa sông, nhiều loài chim và một số loài động vật có vú phải dựa vào đất ngập nước ven biển để sinh tồn. Hầu hết các loài cá cho mục đích thương mại và giải trí sinh sản và nuôi con ở các vùng đầm lầy ven biển và cửa sông. Tôm, sò, cua cần các vùng đất ngập nước để kiếm thức ăn, nơi trú ẩn và nơi sinh sản.

Đối với nhiều loài động thực vật như vịt, hải ly, cỏ tăm, hoa hồng bụt, đất ngập nước là môi trường sống duy nhất của chúng. Hải ly có thể tự tạo ra vùng đất ngập nước cho riêng mình. Đối với các loài khác như cá vược sọc, chim cắt, rái cá, gấu đen, gấu mèo và hươu, đất ngập nước là nơi cung cấp thức ăn quan trọng, nước hoặc nơi trú ẩn.

Nhiều loài chim sinh sản ở Mỹ gồm vịt, ngỗng, woodpeckers, hawks, wading birds và nhiều loài chim song-birds—kiếm thức ăn, làm tổ và nuôi con ở vùng đất ngập nước. Các loài chim nước di cư sử dụng các vùng đất ngập nước và đất ven biển làm nơi kiếm thức ăn, sinh sản hoặc làm tổ ít nhất một phần trong năm. Theo đó, đã có thỏa thuận quốc tế được đưa ra để bảo vệ các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế bởi vì một số loài chim di cư hoàn toàn phụ thuộc vào một số vùng đất ngập nước và sẽ bị tuyệt chủng nếu các vùng đất ngập nước này bị phá hủy.

Chống lũ

Các vùng đất ngập nước có chức năng như là những chiếc bọt biển tự nhiên hấp thụ và từ từ nhả nước mặt, nước mưa, nước băng tan, nước ngầm và nước lũ. Cây, dễ cây và các loài thực vật ngập nước khác cũng làm chậm tốc độ dòng nước lũ và phân bổ chúng dần ra vùng lũ. Chức năng chứa nước và hãm tốc này giúp giảm chiều cao lũ và giảm sói mòn.

Đất ngập nước ở vùng hạ lưu của các khu vực đô thị có giá trị đặc biệt vì chúng làm giảm tốc độ và dung lượng nước mặt thoát ra từ mặt đường và các tòa nhà. Khả năng giữ nước của các vùng đất ngập nước giúp kiểm soát lũ và ngăn úng ngập cho mùa màng.

Đất ngập nước là gì?

Định nghĩa

Đất ngập nước là những khu vực có nước bao phủ đất hoặc có sự xuất hiện của nước trên bề mặt hoặc gần mặt đất quanh năm hoặc một số thời kỳ trong năm. Mức độ bão hòa nước xác định hình thức phát triển đất và các loại thực vật và động vật sống trong và trên đất. Đất ngập nước có thể hỗ trợ cho các loài thủy sinh và trên cạn. Sự xuất hiện thường xuyên của nước tạo ra các điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các loài thực vật đặc hữu và thúc đẩy sự phát triển đất ở vùng đất ngập nước.

Phân loại đất ngập nước

Các khu vực đất ngập nước có sự khác nhau lớn do sự khác nhau về đất, địa hình, khí hậu, thủy văn, hóa chất trong nước, thực vật và các yếu tố khác như sự can thiệp của con người. Nói chung, đất ngập nước có thể được tìm thấy từ vùng lãnh nguyên đến rừng nhiệt đới, trên mọi lục địa, ngoài trừ châu Nam Cực

Có 2 dạng đất ngập nước được ghi nhận là đất ngập nước ven biển hay thủy chiều và đất ngập nước trong đất liền.

Đất ngập nước ven biển

Đất ngập nước ven biển có liên quan mật thiết với các cửa sông, nơi có sự pha trộn giữa nước ngọt và nước mặn để tạo nên môi trường nước có độ mặn khác nhau. Nước muối và sự lên suống của mực nước (do tác động của thủy triều) tạo nên một môi trường khá khó khăn cho hầu hết các loài thực vật. Kết quả là nhiều khu vực nông ven bờ không có cây sống. Tuy nhiên, một số loài cây đã thích ứng thành công với môi trường này. Đầm đước, với các loài cây bụi ưa mặn là dạng điển hình của khí khậu nhiệt đới.

Đất ngập nước trong đất liền

Đất ngập nước trong đất liền là các vùng đất dọc sông và suối (đất ngập nước ven sông suối) được bao quanh bởi vùng đất khô dọc các ao hồ và ở các vùng trũng có nước ngầm giao với nước mặt hoặc nơi có nước mưa làm bão hòa đất. Vùng đất ngập nước trong đất liền gồm có đầm lầy và xình lầy có các loài thực vật thân thảo, đàm lầy có cây bụi, rừng thưa.  Nhiều vùng đất ngập nước theo mùa (khô hạn vào một hoặc một số mùa trong năm). Lượng nước và thời điểm ngập nước quyết định chức năng của vùng đất ngập nước và vai trò của nó đối với môi trường.

Tổng hợp bởi Vanlong garden team